توسط ابوالفضل قلی نژاد 
ادبیات بومی مازندران برمی‌گردد به زبان تبری که جزو فرهنگ بومی مازندران و یک زبانهای مازندران قدیم است که الان تقریبا فراموش شده است؛ به حدی که امروزه اگر کسی به زبان تبری سخن بگوید، کسی حرفهای او را متوجه نمی‌شود؛ حتی خود بومیان مازندران!
متاسفانه اطلاعات زیادی از زبان تبری در دست نیست و ما هم سعی و تلاش خودمان را کردیم تا حد ممکن، اطلاعات کافی و مفیدی را با شما به اشتراک بگذاریم. در ادامه با جای دنج همراه باشید.
لیست فهرست‌ها
ادبیات بومی مازندران یا ادبیات تبری؟
ادبیات بومی مازندران همان ادبیات تبری است و به مجمومه آثار زبان تبری گفته می‌شود! درواقع ادبیات تبری را می‌توان در کنار زبان فارسی و به عنوان قدیمی ترین‌های ادبیات ایرانی دانست!
تاریخچه این ادبیات برمی‌گردد به هزار و صد سال پیش؛ حتی پیشینه نثر تبری به قبل از اسلام هم می‌رسد؛ برای اثبات آن، من شما را به متنی که “بانو آمله” در وصف شهر آمل نوشته معرفی میکنم که اینگونه گفت:
“جاوید فرخ خسرو خدای انوشه ورجاوند، اج بامدادان سَفزه دییِن چشمِ افروجه، اُ تاوستان کتان و زمستان پرنیان پوشییِن تنِ افروجه، اُ سیر و انکسم خوردِن دَمِشِ افروجه. “
همچنین بخوانید: اقوام مازندران
ادبیات بومی مازندران در فرقه زیدیه
همچنین این زبان را به عنوان زبان دوم فرقه زیدیه می‌خوانند؛ برای این ادعا هم اسنادی زیادی موجود است که می‌توان کتاب‌هایی از همین فرقه را برای شما مثال بزنم:
- تفسیر کتاب الله (قرن نهم)
- تفسیر مغنیسا (قرن نهم)
- تفسیر قرآن سورتچی (قرن هفتم)
- کتاب الابانه (قرن نهم) این کتاب درباره مذهب زیدی نوشته شده.
- مقامات الحریری (قرن هفتم)
- و آثاری دیگر….
ادبیات تبری در فرقه حروفیه
ادبیات بومی مازندران علاوه بر فرقه زیدیه، جز زبانهای مقدس فرقه حروفیه هم بود. البته زبان این فرقه، ترکیبی از ادبیات بومی استان مازندران و لهجه گرگانی بود.
برای مثال می‌توانم برای شما از آثار “ملا فضل الله نعیمی استرآبادی” بگویم که همه برای قرن هشتم هجری است.
- محبت نامه
- جاودان نامه
- نوم نامه
همچنین بخوانید: رسم و رسوم عروسی در مازندران
امروزه ادبیات بومی مازندران چه می کند؟
همانطور که در ابتدا هم گفتیم، زبان تبری که کلا از یاد رفته و فقط یکسری آثار از آن به جا مانده که کمتر متوجه مفهوم کلمات آن می‌شود.
ولی خوشبختانه در دهه‌های اخیر، شاعرانی از این مرز و بوم توانستند برای خود اسم و رسم بسازند تا حداقل نام ادبیات مازندرانی در بین مردم از بین نرود. برای مثال شاعر معاصر “نیما یوشیج”
از ادبیات بومی مازندران امروزه بیشتر در قالب شعر یاد می‌شود و بیشتر هم در همین موضوع تبلیغ می‌شوند؛ مثلا موزیک‌های مازندرانی که جدیدا در سطح کشوری در حال پیدا کردن طرفدار هستند!
البته امروزه زبان مازندران بیشتر از گذشته در خطر مرگ است و آن هم به دلیل نفوذ زبان فارسی به داخل خانواده‌ها می‌باشد؛ متاسفانه پدر و مادرها اکثر وقتها با فرزندان خودشان به زبان فارسی صحبت می‌کنند و اصلا ادبیات بومی مازندران را فراموش می‌کنند و همین موضوع باعث مرگ ادبیات بومی شمال می‌شود.
جدای از این موضوع، تعداد زیادی از اهالی روستاها، زمین‌ها و خانه‌های خودشان را به افراد غیربومی فروختند و این هم می‌تواند یک دلیل دیگری باشد مبنی بر مرگ زبان مازنی!
همچنین بخوانید: آداب و رسوم مردم مازندران در عید نوروز
ابیاتی از ادبیات تبری
در ادامه ما نمونه ای از ادبیات بومی یا همان زبان تبری را مثال می‌زنیم که نشانگر ادبیات بومی مازندران است:
1. بیروجه که خورد همیون شو دارو ای وی بسهون کمترمه یا بنیرو
ترجمه: پیروزه که خورد میان شب دارو ، از وی به کمتر هستم یا به نیرو
2. مجیر تو جنا ببر نه او مجیری که گتن بتی سزد اژدها بمیری
ترجمه: مجیر تو زن ببر آن مجیری که گفتن به تو سزد اژدها بمیری
ضرب المثل مازنی
ضرب المثل مازندرانی هم می‌تواند نشان دهنده ادبیات بومی مازندران باشد! شاید در این ضرب المثل‌ها از زبان تبری اشاره نشود، ولی حداقل با ادبیات امروزه مازندران آشنا می‌شوید.
در ادامه ما به یک نمونه از این ضرب المثل‌ها اشاره می‌کنیم:
ﺁﺩِم ﺩل ﺧِﺶ ﺑﻮﺋﻪ، ﺧِﻨﻪ ﮐِﻠﯽ ﭘﺸﺖ ﺑﻮﺋﻪ
معنی ضرب المثل: دل آدم خوش باشد؛ حالا می‌خواهد خانه اش در پشت مرغداری باشد!
منظور از پشت مرغداری، یک زندگی ساده و خانه درویشی است.
نظر شما درباره ادبیات بومی مازندران چیست؟ به نظر شما این ادبیات تبری جزو قدیمی‌ترین‌های ایران است؟ آیا با این زبان آشنایی دارید؟ شما می‌توانید نظرات خودتان را از قسمت کامنت برای ما بفرستید.
منبع: ویکی پدیا
